Kunanka, Ecuador Mamallakta mushuk Mamakamachiypi churashka 214 nikita hapishpa kamachiychishkami kan, wayru killa, (2008 watamantami llankay kallarirka): “kay Defensoría del Pueblo, tukuylla hayñita Mamallakta killpan, kamachiy runata charin, kikinllatak kaman, kullkita apan. Paypak wallpapash karuman kan, sapan markapi, ista Mamallaktapi kamachikta charin nishpa riman”. Kay Defensoría del Pueblo kamaywasika, Ecuador Mamallaktapak kamaywasimi kan, Mamakamachiypak churashka 96 nikita hapishpa kamachiychishkami kan, karwa killa, 1998 watamanta llankay kallarirka, Defensor del Pueblo, paypak kamachikta charin.

 

KACHAY

Kay Institución Nacional de Derechos Humanos purichik, willak kamawasimi kanchik, shinallatak Mamallaktapi kawsak runakunapak, ayllullaktakunapak, llaktakunapak, runallaktakunapak, tantarishkakunapak hayñita Ecuador llaktamanta istallaktapi kawsak kari warmi runakunapak hayñita, pachamamapak hayñita ukllak kamaywasimi kanchik. Mamallakta karmapi Sumak Kawsayta riksik, purichik kawsayta wallpachunmi tankanchik.

 

RIKUY

 

Kay 2015 watapi, Defensoría del Pueblo kamaywasi, runakunapak, pachamamapak hayñikuna paktachun llankashpa shamushkamanta, tukuylla llaktayta tantamushkamanta, pushamushkamanta, kamaykushkamantami Mamallaktapi, istallaktakunapi riksishkata chaskinka. Shinallatak kay Estado de Derecho yuyayta Mamallaktapi wallpankapa pushanka, alli mana allita rikunkapa tankanka, shinami runakunapak hayñita runakuna paypak umapi, shunkupi charichun tankanka, Sumak Kawsay tiyarinka. Kay Defensoría del Pueblo runapura tsikni, tukuylla mitachita charina, takay ama tiyachun harkana llankaytami rikuchinka.

 

 

IMATATAK DEFENSORÍA DEL PUEBLO

 

Kay Defensoría del Pueblo de Ecuador es la Institución Nacional de Derechos Humanos kamaywasika hayñita purichik, willak kamaywasimi kanchik, shinallatak Mamallaktapi kawsak runakunapak, ayllullaktakunapak, llaktakunapak, runallaktakunapak, tantarishkakunapak hayñita; kay Ecuador llaktamanta istallaktapi kawsak kari warmi runakunapak hayñita; pachamamapak hayñita ukllak kamaywasimi kan. Mamallakta karmapi sumak kawsayta riksik kan, purichik kawsayta wallpachun tankan. Kay Defensoría kamaywasika, kikinllatak llankak, tawka, kamachiywan llankak, allikak Institución Nacional de Derechos Humanos kamaywasi kachun sinchiyachin, shinallatak alli runakunata, kawsaytarpuyta yanapak kan, sumak runakuna, pachamamata kamak kachun yanapan, kayta rikushpa mushuk Modelo de Gestión llankaywan kallarirka, chayka maysumak, achiklla, mana pantaywan, tukuyta yaykuchik, pushak, paktarakita kuk, tukuyman yanapayta kuk kan.

 

IMASHINATAK DEFENSORÍA DEL PUEBLO KAY HAYÑIKUNATA UKLLAN

– Runapak Hayñita kichushka, manchachishka shuklla, tantarishka runakunata chaskin, kutintak hayñita tikrachin.

– Hunta kay yayñikunata ukllanka, mañashka apuykunata paktachichun tupukunata churan.

– Kay rikuchishka hayñikuna sarushka tiyakta rikushpa tukuyllaman willaykunata kachan.

– Hayñikunata takashpa urmachishpa ama katichun harkankapa huchachinata churan, urmachishka hayñita kutintak shayachin.

-Runakuna GARANTIAS JURISDICCIONALES wanayta churachun, runakunata, llaktakunata, ayllullaktata, tantarishkakunata yanapan, shina:

– Mamakamachiypak hayñikunata urmachishkamanta ukllankapa harkakunata ruran.

– Yanka hapishpa, mana kamachiywan wichkana wasiman kachashka runata utka kishpiychin.

– Tukuylla kamaywasikunapi, shukpaklla kamaywasikunapi mashna runakuna takarik willayman yaykurinkapa killkamashkayta ruran.

–  Llaktayukkunapak hayñita shina Tukuylla Willayman yaykuchin.

– Tukuylla llikata paktachichun mana kamashkamanta uchilla kamachiywan wanaykunata churan.

– Hayñikunata sumaychachun llaktayukkuna tantarishka wanaykunata churan.

– Tukuylla mitachikuna, shukpaklla mitachikuna mana alli rurashkamanta, mana mutsurikpi kushkamanta atirin.

 

IMASHINATAK DEFENSORIA DEL PUEBLO RUNAKUNAPAK, PACHAMAMAPAK HAYÑIKUNATA PURICHIN

 

– Hayñita pakikkunata harkachun, takaykunata mana sakichun Mamallakkata mañan.

– Runakunapak, pachamamapak hayñikunata apuyta, kushiyayta kamachun tukuylla llaktayta churachun mañan. Runapak hayñikuna kawsaytarpuypi wiñarichun yachaykunata, willaykunata churan.

– Mamallakta paypak kawsayta mushukyachichun, runakunapak, pachamamapak hayñikuna imashina katikushkata taripashpa willaykunata mirarichin.

 

PIKUNATATAK DEFENSORÍA DEL PUEBLO KAMAYWASIMAN CHAYANKA

 

Mayhan kari warmi llaktayukkunapash, ima tsiknita mana chaskishpalla, mayhan tukuylla kamaywasi, kikin runa, kamachiywan riksishka runapash, tiksi hayñita kumurichishkata, paypak shunkumanta munayta takashkashka rikushpa Defensoría del Pueblo harkachun mañanata ushan. Kay hayñimantaka wichkana wasipi kak, ista runakuna, Chapak kamachikkuna, Fuerzas Armadas kamachikkuna mana manyayachishka kachun mañata ushan.

 

SHUK MAÑAYTA IMASHINATAK RIKUCHINA

 

Kinkinllatak rina kanki, chaypi rimashpa, killkashpapash kamaywasipak shuk awllikpak makiman, shutita killkashpa chayachina kanki. Killkanata mana yachashpaka, mama rukapak unanchata, kikinpankata, purina pankata churana kan. Mana kikin pankata charishpaka kikinta riksik runata, riksini nishpa willachun mañana. Ushashpaka imata mañakushka pankata tantachishpa kamachikpak makipi churana.

 

Kay Función Judicial kamaywasipi wanachita katikukpi, mana kashpaka kamay ukupi katikukpi, kay Defensoría del Pueblo kamaywasipak awllikmi rikushpa katinata charin, kay churashka pankakuna arinirishpa utkachun Mamakamachiypi rimashkata hapishpa mañaykunata killkashpa churanata ushan.

 

PIKUNALLATAK MAÑAYTA RIKUCHINATA USHAN

 

Mamakamachiyka tukuy runakunami kamachikpak ñawpakpika paykuna hatun munay, kikin munay, arinichun mañaykunata churanata ushan, arinishkata utka hapinata riman.

 

Chaymanta mashna watata, may llaktamanta kashkata, kikin wasita charikta, mana rimanata ushak tisiku kashpa, yuyay unkuy charikta, wichkana wasipi kashpa, chapak wasipi wichkashka kashpa, yuyayta hampik wasipi kashpa, Mamallaktawan mana alli kimirishkata mana rikushpalla chaskina. Payllatak mana ushashpaka shuk minkashkawan wanay katinata ushanka.

 

IMA RURAYKUNATAK MAÑACHUN KUN

 

Kikinpak tiksi kawsayta, allikawsayta, waktakpi, runata mana alli sakichikpi, runapak yuyayta llakichikpi, Mamakamachiypi, kamachiypi rimashka, yuyarikuna rimashkata Ecuador llakta arinishka, rimanakushka hayñikunata pakikpi, shuk wanayta churanata ushanki.

 

Shina:

-Shuk runa mana kasilla hapishkamanta kakpi.

-Kamachiywan hapishka shuk runa waktashpa, mana kashpaka takashka kakpi.

-Tukuylla mitachikunapi rikuchishka marumanta kullkita hapikpi llakichishka kakpi.

-Uchilla kamachiykuna rimashkata mana uyashpa llankakwasikuna, Mamallaktapak kamaywasikuna llankak runata, mawkayachikta mana alli chaskikpi mañayta churana.

 

IMASHINATAK DEFENSORÍA DEL PUEBLO KAMACHIYWAN KATIN

 

Mañashkata chaskishka kipa, ñapash taripaywan kati kallarin, tukuylla awllik, kamachik kashpapash pusak punchapimi tikrachinata charin, pusak puncha kipapipash tiktrachinata ushanmi, chay mañayka imamanta kashkata allita tiksishkami kanka.

 

Mañay imamanta tiksishkata tarishpa, Defensoría kamaywasi, ama ashtawan ancha, urmana llakikuna katichun harkakunata churanka, chay llakikunata rikuk ushak kamachikkuna pay riksishkakunata, arinishkakunata washaman sakinata mana ushanka.

 

Mañashkata mana tikrachikpika, mañashkata chaskishkami rikuchin, shinapash imamanta chay llaki rikurishkatami tapunata charin.

 

IMAMANTATAK MAÑASHKATA MANA CHASKIN

 

Yanka mañashka kakpi, millayta rikuchikpi, mana alli tiksishka kakpi, kishpiychikpak shutiman, shuktak kamachikman kachashka kakpi, shuktak kimsaniki runakunata kipaman llakichina kakpika arinishpa tikrachinata mana ushankachu.

 

Imamanta mana nishkata tiksishpami killkashpa tikrachinka; mayhan mañakmanmi imata rurana, paypak hayñita sumaychachun imashina katinata rikuchishpa kay willayta mañakman chayachina.

 

Mañashkata mana tikrachikpipash imashina llaki kashkata taripanaka mana washaman sakirinkachu.

 

Kikinpak mañashka riksishka kanata umapi charipay, mana kunkaripay ashalla pachapi kamachikkunaman allita kamashpa riksichishka kanka. Imashina katikushkata, mayhan tatkipi kashkata, imashina ashtawan ñawpachun, willaykuna paskarichun Defensoría awllikta yanapana.

 

Tukuy mañaykunami kay mutsuykunata paktachina kan, shina:

 

-Atirikpak shutita, kipashutita, llakichikpak shutita, kipashutita wanay pankapi killkashka kanka.

-Shuk ayllullaktapak, tantarishkapak shutipi wanayta churakushpaka, mayhankunalla kakta riksichishpa atikukka wanayta churanka.

-Imamanta hayñita pakishkamanta, hayñita mana rikushkata (kuska, puncha, kamachik, chikan huchata aparik) mayhantak ukllayta mañashpa atirikta riksichina kan.

-Mañakpak wasi, huchachishkapak wasi maypi sakirik kuskata riksichina kan.

-Ima llakita allichichun mañay tuputa rikuchina.

-Mallik pankakunata, rikushka willaykunata tiksishpa rikuchina kan.

 

NIK: Kay mañashka mutsuykunata mana paktachishpa kipukpika, Defensoría kamaywasimi ima willaykuna illashkata paktachichun kamachiywan mañanka.

 

KAY DEFENSOR DEL PUEBLO DE ECUADOR IMATATAK RURAN

 

  1. Llaktayukkuna imashina paykunapak hayñikunata pushanata yachachina
  2. Paykunapak hayñikunata kumurichishka kakpi mañaykunata chaskin
  3. Taripan, wanayta churan
  4. Wanay katikuyta chapan
  5. Runakuman paykunapak hayñikunata apuchun willan, yachachin
  6. Runapak hayñita sumaychak kawsaytarpuyta charichun riksichin
  7. Utka kishpichiyta, ukllayta, rurayta purichin, ukllayta yanapan
  8. Kay killkamashkay tiyayta charichun mañayta yachachin
  9. Kitipushak, mana kashpaka kishpiychik kallaripi utka kishpiychita, killkamashkay tiyayta, kamachiywan ukllay rurayta mana chaskikpi, chaypak mananichik kamachiy tatkikunata ukllachun churan.
  10. Hawalla huchamanta hapishpa wichkana wasipi 6 killapak churashkata, ancha llakimanta kutintak hapishpa shuk watakama wichkashkata surkunkapa utka kishpiychita churana.
  11. Mamallaktapak kamaywasikuna panta kamachiykunawan, churashka kamachiykunawan, uchilla kamachiykunawan, kachashka kamachiykunawan, arinishkakunawan, tantari kamachiykunawan churashka Corte Constitucional kamaywasiman willana, kaytaka tukuy tukuylla kamachikkuna panta churashkata allichinkapa katina.
  12. Kamahiywan tukuylla kamayta charirayak kamachiywan riksishka runakuna, runa tantarikuna llakikunata chawpinkapa kayashka kanka.
  13. Tantarishkunapak munay kakpi, pachamamata ukllaypi, charimushka kawsaytarpuypi, ukllaypi kamachiywan llakita chawpinka.
  14. Mamallaktapak, ayllullaktapak, chapak wasipi, awka wasipi imashina runa hayñita paktachikta rikunkapa wichkana wasikuman punchanta rikunkapa chayan.
  15. Llaktayukkuna paykunapak yayñikunata apuchun yachachina tiksi rikuchiyta charin.
  16. Tukuylla atishkata churan.
  17. Mamakamachiy, kamachiykuna rimashkata paktachichun tukuylla awllikkunaman alli yuyayta kushpa rikchachina.
  18. Tukuylla mitachikuna sumak kachun chapan.
  19. Llakikuna kasiklla allichirichun yanapan.
  20. Runakunapak shutipi mushuk kamachiykuna llukshichun rikuchin.
  21. Shuti aspikuna, kutintak arininakuy tiyakpi, llankay yuyari, ista hatunwillaykuna tiyakpi, shinallatak kay yuyarikuna, runa hayñikuna alli paktachun achikllata rikuna.
  22. Paypak ushayta rikuchishpa, may ista hatun yachaykunapi Mamallaktapak shutipi riman.
  23. Kay runa hayñikuna hawa, Mamakamachiy hayñikuna, Defensoría kamaywasipak shuktak ushaykuna allita, mutsurishkapi paktachun Adjuntos, Comisionados, Directores, Coordinador Nacional kamaywasikunawan, shuktak llaktaykunawan rimanakuchun kimirichin.
  24. Kay Ecuador llaktamanta ista llaktakunapi kawsak runakunapak hayñikunata pakikpi kamachiywan, mana kashpaka paykuna mañakpi ukllan, harkan.
  25. Mamallakta Tantanakuyman Sapan wata llankashkata willan.